Ravalejar: Chinatown

Barrio El Raval maakt deel uit van de Cuitat Vella: de Oude Stad. Dit historische centrum bestaat verder uit de Gotische wijk, El Borne – waarmee tegenwoordig Sant Pere, Santa Catarina, El Borne en La Ribera worden bedoeld – en het bij de zee gelegen vissersdorp Barceloneta. El Raval was het eerste uitbreidingsproject van Barcelona. In de veertiende eeuw werden de oorspronkelijke stadsmuren van de stad verplaatst, zodat de nieuwe buitenwijk er ook binnen viel. Pas veel later, in 1897, zouden diezelfde stadsmuren grotendeels met de grond gelijk worden gemaakt, omdat Barcelona toen letterlijk uit haar voegen barstte.

Rond 1800 was El Raval – de naam van de wijk is afgeleid van het Arabische woord Rabad, dat voorstad betekent – nog dunbevolkt, maar gedurende de negentiende eeuw onderging de buurt een gedaantewisseling en groeide uit tot textielwijk. Later kwamen daar baksteenproduktie en de bewerking en handel in huiden en leer bij. Mensen uit de provincie vonden er hun heil. De arbeiders die er woonden waanden zich niet bepaald in luxe. Sommige panden beschikten maar over één toilet voor alle bewoners: die bevond zich buiten op de gemeenschappelijke patio. El Raval kreeg onvermijdelijk met epidemieën te maken en al snel lag het sterftecijfer hier vele malen hoger dan elders in de stad.

Het etiket van Barrio Chino, dat de wijk decennia lang kreeg opgeplakt, heeft met de immigratie van Chinezen in de stad niets te maken. Sterker nog, de meeste Chinezen zijn elders te vinden: in de wijken La Ribera en Sant Pere. Het was de van oorsprong Catalaanse schrijver Francesc Madrid, die de wijk in 1920 tot Barrio Chino doopte, na het zien van de film Chinatown, die zich afspeelt in de Chinese wijk van San Francisco. Hij herkende in de film de sociale problemen die El Raval toendertijd vertoonde: criminaliteit, burenruzies en prostitutie. De opkomst van drugs als heroïne in de jaren zeventig van de vorige eeuw, maakte het er niet beter op.

Toen al was de wijk eigenlijk vooral bij arme immigranten in trek. De meesten waren afkomstig uit de armere regio’s van het land, zoals ook onze portera Herminia, die met haar ouders uit Galicië was gekomen, in de hoop op een betere toekomst. Catalanen bewoonden de betere buurten van de stad. Later werd El Raval een thuishaven voor immigranten van buitenlandse afkomst en dat is het nog steeds. Bakkers verkopen Arabische lekkernijen als baklava en de islamitische slagers doen goede zaken. Reisbureaus voor immigranten bieden goedkope tickets aan naar de Filipijnen. Bij de vele locutorios kunnen immigranten tegen spotprijzen naar hun thuisland bellen. Nigeria, Pakistan, Ecuador, Marokko en Colombia: de prijzen hangen uitvergroot in het raam. Voor Bollywoodliefhebbers beschikt de wijk over een arsenaal aan Indiase videowinkels. Mannen laten hun haar bij de barbers knippen. Afrikaanse meisjes gaan voor hun kapsel naar de afro-speciaalzaken. Ik eet regelmatig aan het begin van Calle Joaquin Costa bij Punjab, een goedkoop eetcafé waar een maffe mix van Ecuatoriaanse en Indiaanse gerechten op het menu staat en dan niet omdat fusion een paar jaar geleden plotsklaps populair was onder trendy koks. Zo kan je maaltijd bestaan uit een voorgerecht van samoza’s, gevolgd door Ecuatoriaanse kip geserveerd met avocado en de typische Ecuatoriaanse lekkernij patacones, gemaakt van onrijpe bakbanaan. ‘Ravalser’ kun je het bijna niet krijgen.

De uit Barcelona afkomstige documentairemaker Joan Lopez –Joan is de Catalaanse variant van de Spaanse voornaam Juan- kwam in de wijk wonen vlak voor de grootschalige pimpbeurt. De Rambla del Raval, het huidige centrum van de buurt, bestond nog niet. Het plan voor de bouw van de Macba lag net klaar. Het was 1993. ‘In die tijd was het wel even wat anders, in El Raval wonen. Ik heb er zeker over nagedacht’, vertelde Joan me, toen ik naar zijn ervaringen vroeg. ‘Ik kende de wijk enigszins: in de jaren tachtig kwam ik er om te scoren. Ik was jong, het was de tijd van ongecontroleerde feestjes en we tripten op LSD en rookten mariuhana. In El Raval was in die tijd alles te krijgen. Dan bleven we weleens hangen, in een buurtcafé, maar populair was de wijk niet. Integendeel. Het waren de junkies en punkies die zich er thuis voelden, maar de moderne jongeren hingen rond in Eixample, waar de trendy bars en clubs in die tijd werden geopend. El Raval had toch vooral faam als heroïnemarkt. Ik kan me nog herinneren dat de wijk verdeeld was in vier delen en in elk deel werd de drugshandel gecontroleerd door een andere mafia-achtige leider. Je kunt het je nu op sommige plekken niet meer voorstellen, maar in die tijd was het er chungo, gevaarlijk.’

Joan is ervan overtuigd dat het eigenlijk de buitenlanders zijn geweest die de wijk nieuw leven inbliezen. Hij bedoelt daarmee niet de arme immigranten die hun eigen land om meestal economische redenen hadden achtergelaten, maar artistieke Amerikanen en Europeanen. De guiris, zoals deze immigrantengroep – herkenbaar aan hun afwijkende kledingstijl en onmiskenbare accent – wordt genoemd, waren volgens Joan de eerste nieuwkomers in de wijk, die niet afkomstig waren uit de lagere sociale klassen van de samenleving. ‘Ik heb me er altijd over verbaasd dat de guiris het ergens als charmant ervaarden om tussen de hoeren, junkies en ruziemakende buren te wonen’, vertelt hij met enig respect over de nieuwkomers in de stad. ‘De sociale problemen kreeg je gratis bij je nieuwe woonadres. Een paar jaar na de komst van de eerste buitenlanders, begin jaren negentig, toen El Raval net als de rest van Barcelona op het schop moest voor de Olympische Spelen, durfden wij het ook aan.’ Toen begon wat sommigen ook wel de revival van El Raval noemen. Hoewel, revival? Volgens Joan is de wijk nu aan het worden wat het nooit geweest is. ‘Dat had niemand vijftien jaar geleden kunnen bedenken.’

Benieuwd naar meer specials uit El Raval?
Macba Square
Calle Tallers 

Lees ook:De krottenwijken van Barcelona
Lees ook:Barcelona telt ruim 1,6 miljoen inwoners
Lees ook:Boeken: De kathedraal van de zee
Lees ook:Boeken: met Broer naar Barcelona
Lees ook:Boheems Barcelona in Bar Marsella